10/06/2017

विपरीतार्थक शब्द या विलोम शब्द - viparitarthak shabd vilom shabd


विपरीतार्थक शब्द या विलोम शब्द ( Antonyms ) ऐसे शब्दो को कहते ह। जो किसी शब्द के उल्टे अर्थ को प्रकट करने के लिए प्रयुक्त होते है। हिंदी भाषा मे ऐसे विलोम शब्द या तो मूल शब्द के रूप में पहले से विद्दमान है, या फिर उपसर्ग लगाकर बनाए जाते है।

उपसर्ग लगाकर बनाए गए शब्द:
न्याय - अन्याय, 
धार्मिक - अधार्मिक, 
प्रत्यक्ष - अप्रत्यक्ष, 
कीर्ति - अपकीर्ति, 
यश - अपयश, 
उत्कर्ष - अपकर्ष, 
सामान्य - असामान्य, 
अंगीकार - अंगीकार,  
औपचारिक - अनौपचारिक, 
सचेष्ट - निश्चेष्ट, 
सशुल्क - निःशुल, 
आगमन - प्रत्यागमन,
साधु - असाधु

अन्य प्रमुख विलोम शब्द :
आविभाव - तिरोभाव
अथ - इति
अघोष - सघोष
अनुरक्त - विरक्त
अंतरंग - बहिरंग
अपमान - सम्मान
अपव्यय - मितव्यय
अल्पज्ञ - सर्वज्ञ
अवज्ञा - अनुपालन
आदर - अनादर
अमर - मर्त्य
अवनि - अंबर
अतिवृष्टि - अनावृष्टि
अभिज्ञ - अनभिज्ञ
अज्ञ - विज्ञ/ भिज्ञ
अवर - प्रवर
आदि - अंत
आडंबर - सादगी
आर्द्र - शुष्क
इहलोक - परलोक
उत्कृष्ट - निकृष्ट
उपकार - अपकार
उत्थान - पतन
उत्तम - अधम
उत्कर्ष - अपकर्ष
उन्नमिलन - निमीलन
उद्धत - विनीत
उन्नत - अवनत
उदयाचल - अस्ताचल
उर्वर - नर्वर / ऊसर
एकाधिकार - सर्वाधिकार
ऐश्वर्य - अनैश्वर्य
कनिष्ठ - वरिष्ठ / जेष्ठ
कृतज्ञ - कृतघ्न
कृष - पिन / पुष्ट
खाद्य - अखाद्य
गुरु - लघु
ग्रस्त - मुक्त
घात - प्रतिघात
छली - निश्छल
जंगम - स्थावर
जाग्रत - सुप्त
तटस्थ - आसक्त
तरुण - वृद्ध
तिमिर - प्रकाश/ आलोक
दीर्घ - ह्स्व / लघु
घृष्ट - विनीत
निरामिष - सामिष
निर्दय - सदय
नैसर्गिक - कृत्रिम
पंडित - मूर्ख
पाश्चात्य - पौर्वात्य
प्रधान - गौण
प्रत्यक्ष - परोक्ष
बंध्या - उर्वरा
भावी - अतीत
महात्मा - दुरात्मा
मूक - वाचाल
रीता - भरा
विधि - निषेध
विधवा - सधवा
विशिष्ट - सामान्य
विश्लेषण - संश्लेषण
विज्ञ - अज्ञ
शोषक - शोषित / पोषक
श्लील - अश्लील
समास - व्यास
स्मरण - विस्मरण
संयुक्त - वियुक्त
सापेक्ष - निरपेक्ष
साकार - निराकार
सूक्ष्म - स्थूल
सृजन - विनाश
हर्ष - विषाद
हस्व - दीर्घ
हेय - ग्राह्य
क्षणिक - शाश्वत
योग - वियोग